نوروپاتی یک اصطلاح پزشکی برای آسیب به عصب است. نوروپاتی یک عارضه شایع دیابت نوع یک و دو است. تا ۲۶ درصد افراد با دیابت نوع یک و دو شواهد آسیب عصب در زمان تشخیص دیابت دارند. یک نوع کلی (گسترده) نوروپاتی که پلی نوروپاتی نام دارد، شایع ترین نوع آسیب به عصب در دیابت است. سایر انواع نوروپاتی نیز می توانند افراد دیابتی را درگیر کند اما در اینجا بحث نخواهند شد.
علایم و نشانه های آسیب به عصب در دیابت شامل از دست دادن حس و/ یا درد سوزنی در پا است. تشخیص زود هنگام دیابت و کنترل دقیق سطوح قند خون ممکن است خطر ایجاد آسیب به عصب در دیابت را کاهش دهد. درمان هایی برای آسیب به عصب در دیابت در دسترس است و شامل موارد زیادی است از جمله: کنترل سطوح قند خون، پیشگیری از صدمه رسیدن و کنترل علایم دردناک.
عوامل خطر آسیب به عصب در دیابت
در افراد با دیابت نوع یک یا دو، بزرگترین عامل خطر برای ایجاد آسیب به عصب، داشتن سطوح قند خون بالا در طول زمان است.
سایر عوامل که علاوه برآن می توانند خطر ایجاد آسیب به عصب در دیابت را افزایش دهند شامل این موارد است:
-بیماری شریان کرونری قلب
-سطوح بالای تری گلیسیرید
-اضافه وزن (BMI بالای ۲۴)
-سیگار کشیدن
-فشارخون بالا
نشانه های آسیب به عصب در دیابت
شایع ترین نشانه های آسیب به عصب در دیابت شامل درد، سوزش، مورمور شدن یا بی حسی در انگشتان پا یا خود پا و حساسیت بسیار زیاد به لمس ملایم است. درد ممکن است هنگام استراحت بدتر شود و با فعالیت مثل راه رفتن بهتر شود. بعضی از افراد در ابتدا پاهای به شدت دردناک دارند در حالی که سایرین علایم کم دارند یا بی علامتند.
آسیب به عصب در دیابت معمولاً دو طرف بدن را درگیر می کند. علایم معمولاً ابتدا در انگشتان پا دیده می شود اگر بیماری پیشرفت کند علایم ممکن است به تدریج به قسمت های بالاتر پا برود.
اگر قسمت میانی پشت ساق پاها درگیر شوند علایم ممکن است در دست ها ایجاد شود.
در طول زمان ممکن است توانایی احساس درد از بین برود که خطر آسیب را به مقدار زیادی افزایش می دهد.
عوارض بالقوه
همچنان که فرد توانایی احساس درد یا گرما و سرما را از دست می دهد خطر آسیب پاها افزایش می یابد. اگر فرد نوروپاتی داشته باشد، آسیب هایی که به طور طبیعی در افراد باعث درد می شوند لزوماً در این فرد باعث درد نمی شوند. اگر فرد پاهایش را بر پایه یک برنامه روزانه مشاهده نکند یک آسیب کوچک توان بالقوه این را دارد که به یک زخم بزرگ تبدیل شود.
یکی از عوارض مهم زخم های پا، نیاز به قطع یک انگشت یا در موارد شدید قطع خود پا است.
آزمون های مربوط به آسیب به عصب در دیابت
آسیب به عصب در دیابت براساس یک شرح حال پزشکی و معاینه فیزیکی پا تشخیص داده می شود. در طول معاینه ممکن است علایم آسیب به عصب وجود داشته باشد که شامل این موارد است:
-از دست دادن توانایی حسکردن ارتعاش و حرکت در انگشتان یا پاها (به عنوان مثال وقتی پا به بالا یا پایین حرکت داده می شود.)
-از دست دادن توانایی حس درد، لمس ملایم و دما در انگشتان پاها یا پاها
-کاهش رفلکس تاندون آشیل
آزمون های گسترده تر شامل مطالعات جریان عصب، نمونه برداری (بیوپسی) عصب یا آزمون های تصویربرداری (مثلا اشعه ایکس یا سی تی اسکن)معمولاً برای تشخیص آسیب به عصب در دیابت نیاز نیست.
درمان آسیب به عصب در دیابت
سه جزء اصلی در درمان آسیب به عصب در دیابت وجود دارد:
-مراقبت دقیق سطوح قند خون
-مراقبت از پاها برای پیشگیری از عوارض
-کنترل درد ایجاد شده به علت نوروپاتی
اگرچه درمان قطعی برای نوروپاتی وجود ندارد، استفاده از این درمان ها می تواند علایم دردناک را بهبود بخشد و از عوارض پیشگیری کند.
مراقبت از سطوح قند خون
یکی از مهم ترین درمان ها برای برای آسیب به عصب در دیابت، مراقبت از سطوح قند خون است. علایم درد و سوزش ممکن است وقتی که قند خون بهتر می شود، بهتر شوند. اگر سطوح قند خون به میزان کافی با رژیم درمانی موجود کنترل نمی شود، یک رژیم متفاوت ممکن است پیشنهاد شود. برای افراد با دیابت شیرین نوع یک این ممکن است به معنی استفاده از تزریقات مکررتر انسولین یا استفاده از یک پمپ انسولین باشد. برای افراد با دیابت شیرین نوع دو، این ممکن است به معنی استفاده از یک داروی خوراکی اضافه تر یا شروع تزریقات انسولین باشد.
مراقبت از پاها
افراد با آسیب عصب همیشه وقتی یک زخم یا جراحت روی پا وجود دارد احساس درد نمی کنند. در نتیجه مراقبت روزانه از پاها برای تحت نظر داشتن تغییرات در پوست که می تواند خطر عفونت را افزایش دهد، ضروری است. پیشنهاد می شود که افراد دیابتی سالی یک بار معاینه پا به صورت کامل و در هر ملاقات با پزشک (معمولاً هر سه تا چهار ماه) یک معاینه دیداری از پا شوند.
توصیه می شود از فعالیت هایی که می تواند به پاها آسیب برساند خودداری شود. بعضی از فعالیت ها خطر آسیب به پاها را افزایش می دهند و پیشنهاد نمی شوند که شامل راه رفتن پابرهنه، استفاده از بالشتک گرمایی و بطری آب داغ روی پاها و قدم گذاشتن در وان حمام بدون آزمون کردن دما با دست است.
احتیاط هنگام گرفت ناخن ها: توصیه می شود ناخن های پا مستقیم گرفته شوند و ناخن ها برای از بین بردن هرگونه لبه تیز سوهان کشیده شوند. پیشنهاد می شود ناخن های پا بعد از حمام، زمانی که نرمند،گرفته شوند. هیچ گاه پوست دور ناخن (کوتیکول ها) چیده نشود (به آرایشگر اجازه چیدن داده نشود)، تاول ها ترکانده نشوند. ناخن های فرو رفته در گوشت انگشتان پا آزاد گذاشته شوند یا در غیر این صورت پوست روی پا می بایست شکاف داده شود (به وسیله متخصص). برای انجام عملیات کوچک روی پا هم با کارشناس سلامت یا پزشک متخصص پا مشورت شود. روزانه پاها شسته و بازبینی شوند. از آب ولرم (نیمه گرم) و صابون ملایم برای تمیز کردن پاها استفاده شود. پاها به آرامی (حالت نوازش) خشک شوند و یک کرم مرطوب کننده یا لوسیون به کاربرده شود.
کل سطوح هردو پا برای ترک ها یا شکاف های پوستی، تاول ها، تورم ها یا قرمزی بررسی شوند، شامل بین و زیر انگشتان پا، جایی که آسیب ممکن است پنهان شده باشد. اگر مشکل است که کل پا دیده شود توصیه می شود از یک آینه استفاده شود یا از یک عضو خانواده یا فرد مراقبت کننده کمک گرفته شود.
افراد دیابتی می بایست هردو پایشان را هرروز بررسی کنند. مهم است که کل پاها (شامل بین انگشتان) بررسی شوند. اگر پایین پاها دیده نشد استفاده از یک آینه پیشنهاد می شود یا از فرد دیگری خواسته شود که برایشان کنترل کند
اگر در هنگام وارسی هریک از موارد زیر یافت شد به پزشک یا پرستارتان اطلاع داده شود:
-قرمزی
-بریدگی یا شکاف در پوست
-تاول
-تورم
کفش ها و جوراب ها به دقت انتخاب شوند.
توصیه می شود جوراب های نخی (پنبه ای) که آزادانه (گشاد) قرار می گیرند انتخاب شوند و جوراب ها هر روز عوض شوند. کفش هایی پوشیده شوند که اندازه اند و تنگ نیستند و کفش های نو به آرامی به پا شوند تا از تاول ها پیشگیری شود. اگر پاهای فرد شکل متفاوتی دارد (یا تغییر شکل داده است) یا زخم دارد درباره کفش های ویژه پرس و جو شود. کفش های ویژه می تواند خطرات ایجاد زخم های پا در آینده را کاهش دهد.
کفی کفش shoe insert)) نیز ممکن است به نرم کردن گام ها و کاهش فشار روی پاشنه های پا کمک کند.
تقاضای معاینات پا
غربالگری عوارض پا می بایست یک قسمت معمول بیشتر ملاقات ها با پزشک باشد اما گاهی نادیده گرفته می شود. در هر نوبت کفش ها و جوراب ها می بایست درآورده شود و پزشک می بایست پاها را معاینه دیداری کند. افراد نباید ازاین که از کارشناس سلامتشان در خواست کنند که به طور کامل پاهایشان را حداقل سالی یک بار و اگر مشکلاتی وجود دارد به دفعات بیشتر بررسی کند تردید و تأمل داشته باشند.
کنترل درد نوروپاتی ممکن است مشکل باشد و می تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. درد نوروپاتی اغلب هنگام شب بدتر می شود و خواب را به هم می زند.
خوشبختانه تنها در صد کمی از افراد با آسیب به عصب در دیابت درد را تجربه می کنند.درد در بعضی از افراد، بدون درمان در طی دوره هفته ها تا ماه ها برطرف می شود بخصوص اگر دوره درد بعد از یک تغییر ناگهانی در سلامت ایجاد شده باشد (به عنوان مثال یک دوره کتواسیدوز دیابتی، یک کاهش وزن قابل توجه یا تغییر قابل توجه در مراقبت از قند خون).
داروهای زیادی وجود دارند که برای درمان آسیب به عصب در دیابت کاربردی هستند و تأیید شده اند شامل دولوکستین و پره گابالین. داروهای دیگری نیز وجو دارند که کاربردی اند شامل داروهای سه حلقه ای (مثل آمی تریپتیلین)، گاباپنتین، ترامادول و آلفا لیپوئیک اسید.
ضد افسردگی های سه حلقه ای
ضد افسردگی های سه حلقه ای زیادی برای درمان درد مزمن در دسترس اند شامل آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و دزی پیرامین. آزمون های بالینی نشان داده اند که داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای برای بیماران با آسیب به عصب دردناک در دیابت موثرند. دوز ضد افسردگی سه حلقه ای که برای درمان آسیب به عصب در دیابت به کار می رود معمولاً بسیار کمتر از دوزی است که برای درمان افسردگی استفاده می شود.
این داروها معمولاً هنگام خواب استفاده می شوند، با یک دوز کم شروع می شوند و به تدریج در طول یک دوره چندین هفته ای دوز زیاد می شود. افراد با بیماری قلبی نباید آمی تریپتیلین یا نورتریپتیلین مصرف کنند. داروهای سه حلقه ای می توانند با گاباپنتین و پره گابالین مصرف شوند اما نباید با دولوکستین مصرف شوند. عوارض جانبی می تواند شامل خشکی دهان، خواب آلودگی، گیجی و یبوست باشد.
دولوکستین
دولوکستین یک داروی ضد افسردگی است که اغلب در برطرف کردن درد ایجاد شده به علت آسیب به عصب در دیابت مؤثر است. در آزمون های بالینی کوتاه مدت دولوکستین مؤثرتر از داروی بی اثر(پلاسبو) بود. به هرحال تأثیر طولانی مدت و بی خطری دولوکستین برای آسیب به عصب در دیابت نامشخص است. آزمونی که دولوکستین را با سایر داروها برای درمان آسیب به عصب در دیابت مقایسه کند انجام نگرفته است. دولوکستین معمولاً یک بار در روز به صورت خوراکی و با شکم پر مصرف می شود، اگر چه در بعضی موارد دو بار در روز مصرف می شود. این دارو نباید توسط افرادی که سایر داروهای ضدافسردگی را مصرف می کنند استفاده شود (به قسمت داروهای ضد افسردگی در بخش قبل مراجعه کنید) عوارض می تواند شامل تهوع، خواب آلودگی، گیجی،کاهش اشتها و یبوست باشد.
گاباپنتین: گاباپنتین یک داروی ضد تشنج است. معمولاً به صورت خوراکی سه بار در روز مصرف می شود. عوارض می تواند شامل گیج خوردگی و گیجی باشد. گاباپنتین می تواند با یک داروی ضد افسردگی سه حلقه ای یا دولوکستین مصرف شود. در بعضی موارد گاباپنتین می تواند هنگام شب برای پیشگیری از درد هنگام خواب مصرف شود.
پرهگابالین: پره گابالین مشابه با گاباپنتین یک داروی ضدتشنج است. پره گابالین به صورت خوراکی با یک دوز کم هنگام خواب شروع می شود و سپس به تدریج دوز آن تا سه بار در روز در طی دوره چندین هفته ای افزایش می یابد.
عوارض می تواند شامل گیج خوردگی، خواب آلودگی، گیجی، تورم پا و قوزک پا و افزایش وزن باشد. امکان اعتیاد (عادت) به پره گابالین می تواند وجود داشته باشد و تغییرات در دوز می بایست به دقت تحت نظر باشد. پره گابالین می تواند با دولوکستین یا داروهای سه حلقه ای مصرف شود اما نه با گاباپنتین.
داروهای بی حس کننده: لیدوکائین یک داروی بی حس کننده است که ممکن است اگر سایر درمان ها درد را بهتر نکردند پیشنهاد شود. لیدوکائین در ناحیه دردناک به صورت وصله (پچ) استفاده می شود که به تدریج دارو را در طول زمان آزاد می کند. تا چهار تکه ممکن است برای تا ۱۸ ساعت در روز به کار رود.
آلفالیپوئیک اسید ALA)): آلفا لیپوئیک اسید یک داروی آنتی اکسیدان است. بسیاری از آزمون های کوتاه مدت نشان داده اند که در برطرف کردن درد ایجاد شده به علت نورو پاتی دیابتی کمک کننده است. بنابراین آلفا لیپوئیک اسید ممکن است برای افراد با آسیب به عصب در دیابت که با داروهای دیگر بهتر نمی شوند یا نمی توانند داروهای دیگر را تحمل کنند پیشنهاد شود. بنابراین مطالعات طولانی تر نیاز است تا تأثیر و بی خطری آن تایید شود. در بعضی از مناطق دنیا آلفالیپوئیک اسید بدون نسخه پزشک به عنوان یک مکمل رژیم غذایی در دسترس است. معمولاً یک بار در روز، خوراکی مصرف می شود.
مخدرها: ترامادول یک داروی ضددرد است که می تواند برای دوره های درد موقت در سرطان مصرف شود. می تواند هر ۶ ساعت (۴ بار در روز) مصرف شود و می تواند باعث تسکین، گیج خوردگی و گیجی شود.
این دارو می تواند با پره گابالین، دولوکستین، گاباپنتین و داروهای سه حلقه ای مصرف شود.
مهم است اشاره شود که استفاده طولانی مدت از مخدرها برای درد غیر سرطانی با شماری از مشکلات همراه است شامل خطر بالقوه سوء مصرف، اعتیاد و مصرف دوزهای بالای کشنده بخصوص برای بیمارانی که با رژیم های با دوز های بالاتر درمان می شوند. به علت این موارد برخی پزشکان استفاده از مخدر ها را برای درمان آسیب به عصب دردناک در دیابت به طور کامل متوقف کردند.
دکتر مونا زارع
منبع:سفر بیست
