دنیای فانی آکنده از ظلم‌ها و تجاوزهاست. بسیاری از صاحبان قدرت و منصب برای رسیدن به خواسته‌های خود از روش‌ها و عواملی بهره می‌گیرند که درست و اخلاقی نیست. لکن باید توجه داشت که در روز قیامت و به هنگام زنده شدن مردگان، آن چیزهایى که در دنیا، زورمندان براى پیشبرد اهداف خود به آنها متوسل مىشدند، هیچ تأثیرى نخواهد داشت و شگردهایى که در دنیا به کار برده مىشد در آنجا بىفایده است. این امری است که خداوند متعال به طور صریح در بسیاری آیات قرآن بدان اشاره نموده و آدمیان را توجه داده است که تنها ایمان و اعمال صالح است که می‌تواند یاری رسان در روز واپسین باشد. در این مجال به برخی از این عوامل بی اثر در رستاخیز که مدنظر خداوند در قرآن قرار دارد اشاره می‌گردد.
تفاوت اصول حاکم بر مجازات در دنیا و آخرت
در این دنیا چنین معمول است که براى نجات مجرمان از مجازات از طرق مختلفى وارد مىشوند:
ـ گاه یک نفر جریمه دیگرى را پذیرا مىشود و آن را اداء مىکند.
ـ اگر این ممکن نشد متوسل به شفاعت مىگردد و اشخاصى را بر مىانگیزد که از او شفاعت کنند.
ـ باز اگر این هم نشد سعى مىکنند که با پرداختن غرامت خود را آزاد سازند.
ـ و اگر دسترسى به این کار را نیز نداشتند از دوستان و یاران کمک مىگیرند تا از او دفاع کنند و گرفتار چنگال مجازات نشود. اینها طرق مختلف فرار از مجازات در دنیا است.
ولى قرآن بیان می‌دارد که اصول حاکم بر مجازات‌ها در قیامت به کلى از این امور جدا است، و هیچ یک از این امور در آنجا به کار نمى آید، تنها راه نجات پناه بردن به سایه ایمان و تقوا است و استمداد از لطف پروردگار.
بررسى عقاید بت پرستان یا منحرفین اهل کتاب نشان مىدهد که این گونه افکار خرافى در میان آنها کم نبوده است. مثلا نویسنده تفسیر المنار نقل مىکند که در بعضى از مناطق مصر بعضى از مردم خرافى وجه نقدى به غسل دهنده میت مى دادند و آن را اجرت نقل و انتقال به بهشت مىنامیدند.
و نیز در حالات یهود مىخوانیم که آنها براى کفاره گناهانشان قربانى مىکردند، اگر دسترسى به قربانى بزرگ نداشتند یک جفت کبوتر قربانى مىکردند!
در حالات اقوام پیشین که احتمالاً قبل از تاریخ زندگى مىکردند مىخوانیم که آن ها زیور آلات و اسلحه مرده را با او دفن مىکردند تا در زندگى آیندهاش از آن بهره گیرد!
حال به برخی از مواردی که قرآن ناکارآمدی آنها را در قیامت متذکر شده است اشاره می‌گردد.
در قیامت هیچ قدرتى نیست که به مجرم کمک کند و مثلًا با اعمال زور و فشار و یا با قهر و غلبه مجرم را از چنگال عدل الهى برباید: “وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ”؛ “و نه یارى خواهند شد”
پرداخت رشوه
در قیامت هیچ کس نمىتواند از طرف کس دیگرى چیزى بپردازد که او را مجازات نکنند و این همان رشوه است که در دنیا معمول است: “لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً”؛ “هیچ کس چیزى [از عذاب خدا] را از کسى دفع نمىکند”. (بقره/۴۸)
پارتی بازی
در قیامت شفاعت به معناى پارتى بازى پذیرفته نیست و کسى نمىتواند درباره کس دیگرى واسطگى کند و او را از مجازات رها سازد: “وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَهٌ”؛ “و نه از او شفاعتى پذیرفته می‌شود”.(بقره/۴۸)
البته توجه کنیم که این شفاعت با شفاعتى که پیامبران و ائمه و صلحا، با شرایط مخصوص و براى اشخاص مخصوصى مىکنند، تفاوت بسیار دارد و طبق آیات دیگرى از قرآن، شفاعت شفیعانى که از طرف خدا مأذون باشند درباره افرادى که مورد رضایت خداست، پذیرفته خواهد شد.
پرداخت فدیه
در قیامت فدیه قبول نمىشود. یعنى کسى نمىتواند مجازات خود را با پولى یا چیز دیگرى بخرد و این با نوع اول فرق مىکند.
در اولى کس دیگرى از طرف شخص، پول مى داد تا حکم به مجازات داده نشود که همان رشوه است ولى در اینجا خود شخص با پذیرش حکم، مى خواهد آن را بخرد و به جاى رفتن در آتش جهنم، معادل آن را بپردازد! “وَ لا یُۆْخَذُ مِنْها عَدْلٌ”؛ “و نه به جاى وى بدلى گرفته مىشود”.(بقره/۴۸)
استفاده از قدرت قدرتمندان
در قیامت هیچ قدرتى نیست که به مجرم کمک کند و مثلاً با اعمال زور و فشار و یا با قهر و غلبه مجرم را از چنگال عدل الهى برباید: “وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ”؛ “و نه یارى خواهند شد”.(بقره/۴۸)
خویشان و فرزندان
در روز رستاخیز هر کس مسئول کارهای خویش بوده و به دنبال آن است که راه نجاتی برای خود بیابد. مۆمنان به دلیل نیکی اعمال به سوی بهشت رفته و کافران به دلیل اعمال ناشایست در جهنم سرازیر می‌گردند و هیچ کس نمی‌تواند مسئولیت کارهای دیگری را بر عهده گرفته و یاری رسانش باشد. خانواده و خویشان نزدیک در آن روز برای یکدیگر فایده‌ای نخواهند داشت: “لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ”؛ “در روز قیامت خویشاوندان و فرزندانتان شما را سودى نخواهند داشت”. (ممتحنه/ ۳)
در قیامت هیچ کس نمىتواند از طرف کس دیگرى چیزى بپردازد که او را مجازات نکنند و این همان رشوه است که در دنیا معمول است: “لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً”؛ “هیچ کس چیزى [از عذاب خدا] را از کسى دفع نمىکند”
مال و فرزند
این دو سرمایه مهم زندگى دنیا، اموال و نیروهاى انسانى، در قیامت کم ترین نتیجهاى براى صاحبانش نخواهد داشت: “یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ”؛ (شعراء/ ۸۸) “روزى که مال و فرزندان فایده نمىدهند”.
بدیهى است اگر سرمایه هاى مادى در طریق اطاعت فرمان پروردگار قرار گیرند، رنگ الهى و صبغه اللَّه به خود مىگیرند و “الباقیات الصالحات” محسوب مىشوند.
معذرت خواهى
آن روز، روز رسوایى و بدبختى کافران و ظالمان است، همان روزى که عذرخواهى ظالمان سودى نمىبخشد، و لعنت خدا مخصوص آنها است، و خانه و جایگاه بد نیز به آنها تعلق دارد: “یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَهُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ”. (غافر/۵۲)
نمونه‌های دیگری نیز چون دوستى[۱]، داد و ستد[۲]، قدرت بر نفع و ضرر[۳]، نیرنگ و حیله[۴]، بتها و معبودهاى باطل[۵]، یار و یاور[۶]، بازخرید[۷] و برداشتن بار دیگرى[۸] در قرآن آمده است.
این بود نمونههایى از عوامل و اسبابى که در دنیا انسان ها به آن چنگ مىزنند تا از زیر بار مسئولیت و محکومیت شانه خالى کنند ولى در روز قیامت هیچ یک از اینها مۆثر نیست و هر انسانی در گرو اعمالى است که در دنیا انجام داده است.
پی نوشت ها:
[۱]. “یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّهٌ”؛ “روزى که در آن نه داد و ستدى باشد و نه دوستى”. (بقره/ ۲۵۴)
[۲]. “یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خِلالٌ”؛ “روزى که در آن نه داد و ستدى باشد و نه دوستى”. (ابراهیم/ ۳۱)
[۳]. “فَالْیَوْمَ لا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا”؛ “پس در این روز بعضى از شما بر بعضى دیگر توانایى رساندن سود و زیانى ندارد”. (سباء/ ۴۲)
[۴]. “یَوْمَ لا یُغْنِی عَنْهُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئاً”؛ “روزى که نیرنگ آنها، آنها را سودى ندهد”. (طور/ ۴۶)
[۵]. “فَما أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِی یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ”؛ “پس به آنان سودى نداد معبودهایشان که جز خدا آنها را مىپرستیدند”. (هود/ ۱۰۱)
[۶].”ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ”؛ “براى ظالمان (در روز قیامت) یار و یاورى نیست”. (غافر/ ۱۸)
[۷]. “فَالْیَوْمَ لا یُۆْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَهٌ”؛ “امروز از شما باز خریدى گرفته نخواهد شد”. (حدید/ ۱۵)
[۸]. “وَ لا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرى”؛ “هیچ کس بار گناه دیگرى را بر نمى دارد”. (فاطر/ ۳۵)
